Zielone Podkarpackie
Podkarpackie Bieszczady. Jeden z najbardziej dzikich i bogatych biologicznie regionów Polski. Jako najmniej zaludniony, nadal zachował naturalny charakter i walory przyrodnicze. Rosnąca popularność Bieszczadów skłania równocześnie do refleksji nad zagrożeniami jakie dla regionu niesie zwiększająca się turystyka oraz postępujące, globalne zmiany społeczne i klimatyczne.
„Autorzy projektów ekologicznych wskazywali na problemy i zagrożenia we wspólnotach Caritas i społecznościach lokalnych, takie jak szybko postępujące zubożenie terenów zielonych w obszarach zabudowanych, zanik bioróżnorodności na ternach rolnych, nieumiejętność segregowania i recyklingu odpadów, wpływ chemii domowej i kosmetyków na ekosystem, ekologiczna świadomości mieszkańców regionu oraz potrzeby współdziałania lokalnej ludności na rzecz ochrony środowiska” – wymienia Agata Chmura, animator regionalny Laudato si rzeszowskiej Caritas.
Segregowanie odpadów, sadzenie roślinności, uświadamianie, edukowanie, rozsądne gospodarowanie przestrzenią, dbanie o dobro wspólnot lokalnych, parafialnych to działania zaplanowane w ekologicznych projektach w regionie.
Podążać ekościeżką
Mieszkańcy obszaru objętego projektem „Ekologia integralna encykliki Laudato si’ w działaniu wspólnot Caritas i społeczności lokalnych” komunikowali, że na terenie parafii czy mniejszych miejscowości często brakuje miejsc o charakterze edukacyjno-wypoczynkowo-ekologicznym, które służyłyby wszystkim mieszkańcom. Społecznościom potrzebny jest teren przyjazny człowiekowi, wzbogacający lokalny ekosystem i zwiększający bioróżnorodność. Dobry przykład zagospodarowania terenu i edukacji ekologicznej zapewnia Ogród Maryi w Sieklówce.
Teren o powierzchni 650 m2 został przekształcony w założenie ogrodowe poświęcone Matce Bożej, stając się przestrzenią do nawiązania i pogłębienia relacji z Stwórcą, naturą i drugim człowiekiem. Działania projektowe w sposób praktyczny przyczyniły się do zagospodarowania terenu, ograniczenia koszenia, co zmniejszyło emisję CO2 pochodzącego ze spalin, i zredukowało poziom hałasu. Nasadzenia roślin i krzewów przyczyniają się do dłuższego zatrzymywania wilgoci pochodzącej z deszczu, śniegu i mgły, co poprawia warunki otoczenia dla roślin, drobnej fauny i ludzi. Trawnik ma mniejszą niż ogród absorpcję zanieczyszczeń, pyłu i kurzu, projekt zwiększa zatem oczyszczanie powietrza. Ziemia pokryta roślinami wyższymi sprzyja zwiększeniu bioróżnorodności i naturalnej przemianie materii organicznej, ponieważ masę organiczną skoszonej trawy usuwa się, a tym samym życie biologiczne w glebie ubożeje.
Ekologiczne ścieżki w ogrodzie wykonano ze zrębków – ścięte gałęzie przerobione na zrębki, które stanowią ekologiczną nawierzchnię alejek i ochronę gleby przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi (erozja, wysuszenie). Pokrywając zrębami ścieżki lub chodniki uzyskujemy suchy ciąg pieszy, nawet po okresie obfitych opadów. Spowalniają one proces wzrostu chwastów – dzięki temu unikamy używania herbicydów do ich zwalczania, a tym samym zmniejszamy skażenie chemikaliami wody gruntowej, gleby i upraw. Zrębowe ścieżki zapobiegają przesuszaniu gleby i zapewniają jej właściwe napowietrzenie. Chronią również glebę przed niską i wysoką temperaturą, gwarantując idealne warunki do rozwoju mikroflory. Ciekawostką edukacyjną w ogrodzie jest domek dla pszczół samotnic – ekohotel – który ma uzmysławiać, jak ważne dla człowieka jest zachowania ekosystemów.
Pokrewnym przykładem współpracy człowieka z naturą na rzecz lokalnych ekosystemów jest projekt „Eko-Witko”. W ramach projektu utworzono przestrzeń do wypoczynku dla parafian i mieszkańców Ropczyc-Witkowic przy miejscowym kościele. Działania objęły wykonanie ścieżki edukacyjnej, umieszczenie ławek, lamp solarnych, tablic informacyjnych (z opisem rodzajów zanieczyszczenia środowiska, skutków tych zanieczyszczeń oraz sposób zapobiegania im i ograniczania ich), nasadzenie roślinności oraz umieszczenie koszy na zużyte baterie i segregowane odpady na terenie parafii, przy ekościeżce i na parkingu parafialnym. W roli głównej zaprezentowała się zwykła niezwykła wierzba wiciowa. Do niedawna wykorzystywana głównie jako wartościowa roślina do produkcji koszy czy mebli, ekologicznych dekoracji oraz małej architektury ogrodowej (np. altanki, płoty, ogrodzenia). W ostatnich latach doceniono jej zdolność do oczyszczania podłoża z toksyn i zaczęto ją wykorzystywać do rekultywacji zanieczyszczonych terenów wokół fabryk, wysypisk śmieci czy miejsc składowania odpadów komunalnych.
Korzenie rośliny wyłapują do 80. procent zanieczyszczeń (głównie metali ciężkich i innych toksyn), dzięki czemu pomagają oczyszczać osady pościekowe i zabezpieczać wody gruntowe przed skażeniem. Doceniono również niezwykłe właściwości wierzby wiciowej jako rośliny energetycznej. Wytwarzana przez nią duża biomasa, po wysuszeniu i rozdrobnieniu jest doskonałym, odnawialnym i niedrogim biopaliwem, przydatnym między innymi do ogrzewania domów. Podczas spalania drewno wierzbowe prawie nie emituje do atmosfery szkodliwych związków siarki i azotu, a wydzielany przez nie dwutlenek węgla jest w dużej części pochłaniany przez rośliny rosnące po sąsiedzku. Wierzba wiciowa skutecznie chroni glebę przed erozją, dlatego ma zastosowanie przy umacnianiu wałów, wydm, nasypów, skarp czy brzegów wyrobisk. Tworzona przez wierzbę biomasa, to potężnej mocy filtr oczyszczający powietrze, dlatego roślina bywa wykorzystywana do zakładania zielonych ekranów ochronnych np. wzdłuż dróg i autostrad.
Wielogatunkowe nasadzenia sprzyjające bioróżnorodności zawarto w projektach: „W objęciach Matki Natury” (SKC Szkoły Sióstr Pijarek w Rzeszowie), „Zielone serca” (SKC Tyczyn), „Ogród Maryi w Sieklówce”, „Eko-Witko” (PZC Ropczyce).
Dom bez chemii
Powszechne stosowanie sztucznych środków czystości oraz kosmetyków prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia użytkowników, ale również do degradacji środowiska naturalnego poprzez zanieczyszczenie wody, powietrza i gleby. Skażona ziemia wydaje mniejsze lub chore plony, a szkodliwe czynniki w nich zawarte, tak jak ze skażonego powietrza czy wody, trafiają do organizmów ludzki i zwierząt.
W projekcie „Mydło robimy – środowisko chronimy” młodzież samodzielnie wykonała przyjazne dla środowiska mydło. Wcześniej zebrali i ususzyli rośliny, które zostały wykorzystane jako dodatki do mydła. Foremki do mydeł zostały pozyskane z recyklingu – plastikowe nakrętki, kartoniki zebrane przez młodzież w domach podczas segregacji śmieci.
Pasta czyszcząca:
25 g płatków mydlanych
100 g sody oczyszczonej
woda
olejek eteryczny (kilka kropel)
sól kuchenna (opcjonalnie)
Do płatków mydlanych dodaj trochę ciepłej wody, by po rozpuszczeniu ich powstała gęsta masa. Roztwór wymieszaj z sodą, olejkami eterycznymi i opcjonalnie solą.
Zwilż gąbką zabrudzoną powierzchnię. Nałóż pastę i delikatnie oczyść. Następnie spłucz wodą.
UWAGA! Dodanie soli do pasty spowoduje, że będzie bardziej skuteczna w walce z mocniejszymi zabrudzeniami ale też bardziej narażamy powierzchnię na porysowanie.
Narastającym problemem społecznym jest powszechny zwyczaj kupowania przetworzonej żywności, słodyczy, słodzonych soków. W ramach projektu „EKO Dom – EKO JA” odbyły się prelekcje z technikiem, technologiem żywienia, ekologiem oraz warsztaty przygotowywania ekologicznych i ekonomicznych posiłków. Mieszkańcy/parafianie nauczyli się jak wybierać produkty zdrowe (warzywa, owoce, ryby), jak przygotowywać proste, zdrowe posiłki oszczędzając przy tym energię elektryczną, wodę, ograniczając wyrzucanie resztek i opakowań z gotowych produktów. Uczestnicy warsztatów samodzielnie wytłoczyli olej z roślin i owoców. Pozyskany w ten sposób tłuszcz jest zdrowszy i ogranicza używanie plastikowych opakowań.
Ekologiczne środki czystości, ekokosmetyki, żywność nieprzetworzona – warsztaty mydlarskie i olejarskie („Mydło robimy – środowisko chronimy”, SKC IX LO Rzeszów, „Eko-dom, Eko-Ja” PZC Glinik, „Bądź naturalny” PZC Ropczyce).
Segreguj śmieci!
Statystyczny Polak wytwarza rocznie ponad 300 kg śmieci. To skutek konsumpcyjnego stylu życia. Uczestnicy projektów ekologicznych w diecezji rzeszowskiej zwrócili uwagę, że na terenie parafii, szkół, miejscowości lokalnych brakuje koszy do segregacji odpadów gospodarczych i recyklingu zużytych baterii.
W czasie zajęć edukacyjnych w rzeszowskiej sortowni odpadów młodzież zapoznała się z prawidłową gospodarką odpadami oraz sposobami na ograniczenie ilości wytwarzanych odpadów. Uczniowie zyskali wiedzę, co dzieje się ze śmieciami po odbiorze ze śmietnika, jak odpady „zjeżdżają” do odpowiednich frakcji, w jaki sposób są wtórnie pozyskiwane jako surowiec oraz jak śmieci porzucone w środowisku naturalnym szkodzą zwierzętom i roślinom. Powiązanie procesu segregacji śmieci i recyklingu z bioróżnorodnością uświadomiło uczniom, w jak wielu sferach życia codziennego można dbać o środowisko.
Uczniowie Szkoły Podstawowej im. św. Jadwigi Królowej w Kamieniu Prusini nagrali spot reklamowy „Warto być eko” oraz zorganizowali konkurs „Najlepszy zbieracz…. makulatury, baterii, znaczków, nakrętek”. Zebrane znaczki przekazano na rzecz misji, makulaturę na budowę studni w Afryce, nakrętki oddano dla podopiecznych Hospicjum dla dzieci w Rzeszowie.
Gmina Biecz poniosła koszt wywozu odpadów zebranych w projekcie ekologicznym. Dwanaście plakatów promujących segregację odpadów i dbałość o środowisko w gminie zostało wydanych w formie kalendarza na rok 2021.
„Trzmiel bąków nie zbija”
Na zajęciach w Centrum Promocji Obszarów Natura 2000, zorganizowanych przez Wolontariat Wychowawców Caritas Diecezji Rzeszowskiej, dzieci przebywające na zimowisku zbudowały domki dla trzmieli. W celu uatrakcyjnienia zajęć z młodszymi dziećmi uszyto z materiałów z recyklingu kostium trzmiela. W kolejnych latach w oparciu o istniejącą dotychczas i powstałą w trakcie projektu bazę będą prowadzone na koloniach edukacyjnych warsztaty ekologiczne, poszerzone o tematykę tradycyjnej uprawy roślin użytkowych i ozdobnych podkarpackiej wsi. Projekt wzbogacił lokalną społeczność o narzędzia do wspierania bioróżnorodności w regionie. Mieszkańcy pozyskali też wiedzę jakie zagrożenie dla populacji pożytecznego owada stanowi wypalanie traw.
Projekty ekologiczne w diecezji rzeszowskiej zostały zrealizowane tzw. systemem gospodarczym, tzn. mieszkańcy, uczniowie, nauczyciele, parafianie sami wykonali zaplanowane prace. W ramach projektów ekologicznych zakupione zostały materiały i narzędzia.
Projekt „Ekologia integralna encykliki Laudato si’ w działaniu wspólnot Caritas i społeczności lokalnych”, realizowany przez Caritas Polska, został dofinansowany ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za treść artykułu odpowiada wyłącznie Caritas Polska.