Wspólnota Działania przy Ośrodku Aktywizującym dla Bezdomnych Mężczyzn w Zielonej Górze

Wstęp

Ośrodek znajduje się w centrum miasta, przy ul. Jana z Kolna 10. W jego otoczeniu znajdują się obiekty przemysłowe, rzemieślnicze, osiedle domów jednorodzinnych oraz kompleks dużych bloków mieszkalnych, zbudowany tuż za ogrodzeniem. W pobliżu znajduje się dworzec kolejowy Zielona Góra Główna. Ośrodek mieści się w starej, wolnostojącej willi, otoczonej dużym terenem zielonym.

Główni aktorzy Wspólnoty

Mieszkańcy Ośrodka
Mieszka tu od 16 do 27 mężczyzn. Liczba mieszkańców waha się zależnie od pory roku. Zimą jest ich najwięcej. Wielu mieszkańców angażuje się w inicjatywy wolontaryjne, w tym w działania ekologiczne, takie jak np. przetwarzanie żywności zagrożonej wyrzuceniem, upcycling starego drewna czy palet oraz utworzenie kawiarenki naprawczej od podstaw.

Liderzy i pracownicy Ośrodka
Spiritus movens aktywizacji mieszkańców jest kierownik Ośrodka, p. Roman Romanowski. Nie działa sam – znajduje silne wsparcie w pracownikach merytorycznych, którzy są bardzo zaangażowani i stale szukają działań wzmacniających aktywizacyjną rolę Ośrodka. Nie bez znaczenia jest też wsparcie dyrektora zielonogórskiej Caritas – ks. Stanisława Podfigórnego oraz jego personelu.

Otoczenie społeczne Ośrodka
Na co dzień Ośrodek utrzymuje przyjazne stosunki z sąsiadami. Pobliskie zakłady, takie jak warsztat mechaniczny, również pomagają w organizacji wydarzeń oraz dają mu wsparcie szkoleniowe. Ośrodek stale współpracuje z szeregiem instytucji „branżowych”, takich jak: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej czy Centrum Integracji Społecznej. Współpraca ta ma na celu umożliwienie im ponownego startu w samodzielne życie. Ośrodek pracuje również z takimi instytucjami jak okoliczne szkoły, przedszkola czy wspomniany niżej DPS, wymieniając się usługami społecznymi. Przykładem jest mała architektura wykonana przez mieszkańców Ośrodka dla pobliskiego żłobka, a także skrzynie ogrodowe (podniesione grządki) przeznaczone do terapii zajęciowej młodzieży.

Główny obszar działania Ośrodka

Działania podejmowane przez specjalistów zatrudnionych w schronisku prowadzą do usamodzielnienia się podopiecznych, podjęcia przez nich pracy zawodowej oraz „powrotu” do życia w społeczeństwie. Po przyjęciu do schroniska każdy przechodzi procedury służące przywrócenie jego dobrostanu adekwatnego do możliwości danej osoby. Następnie przez kilka miesięcy mieszkaniec uczestniczy w inicjatywach wolontaryjnych oraz w pracach na rzecz wspólnego utrzymywania schroniska. Po okresie adaptacji mieszkańcy są zgłaszani do CIS, gdzie uczestniczy w dostępnych programach integracji społecznej oraz przygotowania zawodowego, które pomagają w „powrocie” do życia w społeczeństwie. Ostatnim etapem pomocy jest wsparcie usamodzielnienia się „absolwenta”. Obejmuje ono pomoc w znalezieniu własnego lokum oraz pracy.

Ekologiczne usługi społeczne Wspólnoty

Ekologiczne usługi społeczne są podejmowane jako jedna z form wolontariatu jego mieszkańców.

Zagospodarowanie żywności
Mieszkańcy schroniska przetwarzają nadwyżki owoców i warzyw pozyskanych przez Caritas ze sklepów w ramach utylizacji żywności o kończącym się terminie przydatności do spożycia. Schronisko posiada profesjonalną szatkownicę do warzyw oraz zamrażarkę, która umożliwia zachowanie bieżących nadwyżek żywności do późniejszego wykorzystania. Część warzyw jest przerabiana na konserwy i weki. Podjęto także produkcję własnych soków. Produktami tymi mieszkańcy dzielą się z samotnymi seniorami i innymi osobami w potrzebie.

Kawiarenka naprawcza
Wstępem do rozwoju ekologicznych usług społecznych Ośrodka był upcycling starych palet i produkcja skrzyneczek, które służą jako opakowania na konserwy warzywne wytwarzane na miejscu oraz w bliźniaczym schronisku w Żukowicach. „Opus Magnum” mieszkańców Ośrodka stało się jednak postawienie własnej wiaty na stolarnię społeczną. Drewno zostało pozyskane z odzysku z Domu Księży Emerytów. Zbudowana rękoma mieszkańców Ośrodka stolarnia stanęła w jego ogrodzie. Wyposażono ją w zestaw profesjonalnych maszyn, które umożliwiają realizację różnych zadań. Kluczową rolę pełni tu mieszkaniec Ośrodka, który jest profesjonalnym stolarzem i ma kompetencje, by sprawować pieczę nad pracami naprawczymi. To miejsce „z odzysku” służy dziś do przywracania życia kolejnym przedmiotom. Najbliższe zadanie, jakie stawia sobie Ośrodek, to wykonanie skrzyń ogrodniczych do terapii zajęciowej dla młodzieży. Dopełnieniem wyposażenia ogrodu jest własna wędzarnia oraz piec do pieczenia pizzy lub chleba. Mieszkańcy Ośrodka zbudowali ją sami, także z cegieł także pochodzących z odzysku. Wszystkie te elementy tworzą kawiarenkę naprawczą.
Ośrodek zaprasza ludzi z okolicy do współpracy i korzystania z możliwości obiektu. Organizuje wydarzenia lokalne, które zapełniają kawiarenkę ludźmi, pokazując sąsiadom inną twarz Ośrodka, a jego mieszkańcom daje okazję do odbudowywania swoich umiejętności relacyjnych. W kawiarence odbyło się już kilka warsztatów dla środowiska lokalnego. Uczestnikami warsztatów byli członkowie Międzynarodowego Klubu Seniora „Radość Wieku”, dzieci ze Świetlicowego Oddziału Przedszkolnego „Słoneczko z Uśmiechem”, opiekunowie Szkolnych Kół Caritas czy Pracownicy Centrum Integracji Społecznej w Zielonej Górze. Goście mieli okazję spróbować swoich sił w samodzielnym tworzeniu nowych przedmiotów z używanych materiałów. Zastosowanie drewna odpadowego udowodniło, że odpady są wartościowym materiałem, który można wykorzystać do zapakowania prezentu, wykonania stroika na świąteczny stół lub innej dekoracji. Podczas warsztatów uczestnicy próbowali świeżych soków owocowo-warzywnych, przygotowywanych na miejscu przez mieszkańców Schroniska, z warzyw i owoców uratowanych przed wyrzuceniem w sklepach. Warsztaty dały też możliwość dyskusji na temat dalszych kroków w zakresie ochrony środowiska i działań, które można podjąć na rzecz lokalnej społeczności.

Ekologia w służbie integracji Wspólnoty

Wyjściu mieszkańców na zewnątrz Ośrodka sprzyja organizacja stoisk „Kawiarenki” na imprezach publicznych. Taką okazją był np. zjazd Parafialnych Zespołów Caritas Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej w Grodowcu, połączony z Niedzielą św. Franciszka, zorganizowaną 28 września 2024 w Sanktuarium Matki Bożej Jutrzenki Nadziei. Ośrodek w Zielonej Górze był reprezentowany przez grupę 5 mieszkańców, którzy aktywnie prezentowali swoje produkty uczestnikom zjazdu. Było to dla nich potwierdzenie sensu ich pracy związanej z tworzeniem przetworów warzywnych oraz budowy skrzyneczek, które służą jako opakowania dla ich produktów.
Innym ważnym wydarzeniem był społeczny piknik i uroczystość otwarcia kawiarenki naprawczej w ogrodzie Ośrodka, która odbyła się 24 października 2024 roku. Przybyli przedstawiciele społeczności lokalnej, w tym sąsiedzi, absolwenci schroniska, przedstawiciele różnych instytucji i jednostek miejskich, takich jak przedszkola, szkoły, CIS, a także społeczność lokalnej Caritas oraz innych organizacji społecznych. Wydarzenia takie są elementem celebrowania sukcesu, jakim jest zdolność wspólnoty Ośrodka do wyprodukowania przetworów i opakowań, oraz drogą do zdobywania potwierdzenia poczucia sensu prowadzonych działań.

Organizacja

Ośrodek Aktywizujący dla Bezdomnych Mężczyzn jest zakładem prowadzonym przez Caritas Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej. Zatrudnia grupę specjalistów pod kierunkiem p. Romana Romanowskiego, którzy posiadają wysokie kompetencje psychologiczne oraz przygotowanie do niesienia pomocy na ulicy (streetworkerzy). Jest ich jednak tylko kilkoro, dlatego w codziennym utrzymaniu Ośrodka uczestniczą mieszkańcy, którzy pełnią rolę współgospodarzy domu oraz angażują się w różne projekty jako wolontariusze. Bez ich zaangażowania żadne działania nie miałyby miejsca. Równie ważne jest wsparcie sąsiadów, współpraca z instytucjami pomocy społecznej w Zielonej Górze oraz innymi Partnerami Ośrodka, którzy m.in. dostarczają materiały lub odbierają powstające tu produkty. Koordynacja współdziałania tak wielu podmiotów to sztuka, którą p. Roman opanował do perfekcji, mając dar inspirowania ludzi oraz integrowania ich pracy we wspólne dzieło. Nie ma tu miejsca dla osób niezaangażowanych, dlatego pracownicy Ośrodka także wpisują się w ten model działania, w którym nagrodą jest przywrócenie podopiecznym miejsca w społeczeństwie.
Istotne jest również osadzenie Ośrodka w całokształcie działalności Caritas Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej, kierowanej przez dyr. Stanisława Podfigórnego. Przykładem tej współpracy jest włączenie mieszkańców Ośrodka w realizację programu Spiżarnia Caritas, w ramach którego przetwarzają nadwyżki owoców i warzyw o kończącym się terminie przydatności do spożycia, pozyskane od współpracujących sklepów. Duże znaczenie ma także współpraca Ośrodka z innymi zakładami miejscowej Caritas, takimi jak Ośrodek Aktywizujący dla Bezdomnych Mężczyzn im. Siostry Faustyny w Żukowicach.

Relacje międzyludzkie

Ośrodek stwarza warunki, by każdy z jego mieszkańców mógł poczuć się współgospodarzem tego miejsca oraz rozwinąć swoje talenty i indywidualny potencjał. Od woli każdego z nich zależy, czy z tej możliwości skorzysta. Dlatego relacje międzyludzkie w Ośrodku są mieszaniną otwartości i wsparcia dla tych, którzy chcą podjąć te możliwości, oraz twardej dyscypliny wobec każdego, kto łamie obowiązujące zasady. Trzeba pamiętać, że trafiają tu osoby ze skomplikowanymi życiorysami, po traumatycznych przejściach, często po terapii uzależnień. Nie każdy pozwala, by mu pomóc. Rotacja mieszkańców jest dość duża, częściowo dlatego, że niektórzy po odzyskaniu samodzielności opuszczają Ośrodek, ale są też tacy, którzy wolą wrócić na ulicę. Ten ostatni przypadek jest tu każdorazowo odbierany jako dojmująca porażka. Mimo to, znamienna była postawa mieszkańców Ośrodka, gdy w pierwszych miesiącach pandemii COVID, kierownik schroniska p. Roman Romanowski oraz 8 mieszkańców pełnili wielotygodniową służbę w zielonogórskim DPS, gdzie 180 podopiecznych wymagało opieki, gdy pracownicy DPS uciekli. Z 80 osób personelu DPS zostało tylko 8. Ekipa schroniska poszła tam mimo głębokiego lęku przed wirusem i wytrwała, dopóki mieszkańcy DPS nie zostali rozlokowani po szpitalach. „To było dramatyczne wyzwanie, które mnie głęboko przeorało” – mówi p. Roman.

Relacje zewnętrzne

Schronisko jest mocno osadzone w społeczności lokalnej. W przypadkach kryzysowych (np. Covid) jego mieszkańcy służą pomocą. W codziennym życiu utrzymuje przyjazne stosunki z sąsiadami (wyjątkiem jest nowy, duży blok mieszkalny, zasiedlony niedawno przez nowych mieszkańców). Schronisko corocznie rozprowadza kartki z życzeniami, które są wrzucane do skrzynek sąsiadów. Sąsiadujące z nim zakłady (np. warsztat mechaniczny) również wspierają schronisko pomocą w organizacji wydarzeń czy wsparciem szkoleniowym w zakresie umiejętności twardych. W miarę możliwości technicznych i kadrowych (ze względu na dużą zmienność mieszkańców), schronisko podejmuje mniejsze lub większe prace na rzecz podmiotów, które zwracają się o pomoc. Potencjał współpracy jest jednak dużo większy. Schronisko dysponuje terenem zielonym wokół swojego domu, który jest wyposażony w wędzarnię, piec chlebowy/pizza opalany drewnem oraz stolarnię społeczną. Daje to możliwość organizowania wspólnych wydarzeń z mieszkańcami, takich jak święto ulicy, dzień matki, Niedziela św. Franciszka itp. Barierą jest jednak szczupłość obsady schroniska – tylko 3 osoby pełniące role organizacyjne, opiekuńcze i terapeutyczne. Trudność tę dałoby się przełamać, wchodząc we współpracę z jakąś miejscową NGO, która mogłaby podjąć organizację takich wydarzeń, wykorzystując teren, infrastrukturę oraz wolontariat mieszkańców schroniska. Niewątpliwie imprezy te mogłyby stać się przyczynkiem do pogłębienia procesu socjalizacji mieszkańców schroniska.

Zdjęcia: Andrzej Biderman