Wspólnota Działania w Białymstoku

Wstęp

Wspólnota Działania, organizowana przez Caritas Archidiecezji Białostockiej, powstaje na bazie kilku placówek w Białymstoku, w tym: Klubu Seniora, Świetlicy dla dzieci, Klubu Młodzieżowego, Noclegowni dla mężczyzn, Warsztatów Terapii Zajęciowej oraz Ośrodka Wychowania i Terapii Uzależnień METANOIA w Czarnej Białostockiej. Celem Wspólnoty jest wykorzystanie synergii między środowiskiem, społecznością lokalną i gospodarstwami domowymi w przeciwdziałaniu zmianom klimatu oraz dezintegracji społecznej. Inicjatywa opiera się na współpracy międzypokoleniowej, integrującej seniorów, młodzież, osoby bezdomne i niepełnosprawne.

Główni aktorzy Wspólnoty

Uczestnicy

• Seniorzy należący do Osiedlowego Klubu Seniora „Dobry Czas”, prowadzonego przez Caritas przy parafii św. Kazimierza Królewicza w Białymstoku.
• Młodzież i dzieci korzystające z placówek Caritas, takich jak: Świetlica „Stokrotka” – specjalistyczna placówka wsparcia dziennego przy parafii św. Kazimierza Królewicza, oferująca 15 miejsc dla dzieci z trudnych środowisk; Klub Młodzieżowy – przestrzeń rozwoju i integracji dla młodzieży starszej; Ośrodek Wychowania i Terapii Uzależnień METANOIA w Czarnej Białostockiej – pomaga młodzieży w wieku 13–18 lat uzależnionej od środków odurzających i alkoholu.
• Bezdomni i osoby zagrożone ubóstwem – mieszkańcy Noclegowni dla Mężczyzn św. Brata Alberta przy ul. Sienkiewicza w Białymstoku. Jest tu 100 miejsc – 70 całodobowych i 30 doraźnych. Mieszkańcy otrzymują tu całodzienne wyżywienie i wsparcie pracownika socjalnego. Placówka pomaga również osobom ubogim spoza noclegowni, wydając posiłki od poniedziałku do piątku. W okresie świąt, takich jak Wigilia czy śniadanie wielkanocne, wsparcie otrzymuje nawet 200 osób.

Liderzy i pracownicy
Wspólnota Działania jest aktywnie wspierana przez personel Caritas Archidiecezji Białostockiej oraz pracowników jej placówek. Kluczowe osoby to: ks. Andrzej Ratkiewicz – Dyrektor Caritas Archidiecezji Białostockiej, inicjator działań Wspólnoty oraz koordynatorzy poszczególnych placówek biorących udział we Wspólnocie.

Otoczenie społeczne
Obecnie brak widocznych oznak współpracy Wspólnoty z instytucjami zewnętrznymi spoza struktur Caritas.

Główne obszary działania Caritas Archidiecezji Białostockiej

Opieka nad osobami w kryzysie bezdomności
Caritas Archidiecezji Białostockiej wspiera osoby bezdomne i zagrożone bezdomnością poprzez placówki takie jak Noclegownia dla Mężczyzn, Noclegownia dla Kobiet oraz Ogrzewalnia. Ich działania obejmują trzy kluczowe obszary: działania osłonowe – zapewniające podstawowe potrzeby, takie jak schronienie, posiłki i odzież; działania reintegracyjno-aktywizujące wspierające powrót do samodzielności; oraz współpracę z innymi instytucjami i placówkami pomocowymi, by kompleksowo odpowiadać na potrzeby osób w kryzysie.

Osiedlowy Klub Seniora „Dobry Czas”
Klub działa przy parafii św. Kazimierza Królewicza w Białymstoku i aktywizuje starszych mieszkańców poprzez różnorodne zajęcia: kulturalne, fizyczne, edukacyjne, prozdrowotne, wsparcie psychologiczne oraz warsztaty krawieckie, rzeźbiarskie, malarskie, rękodzielnicze. Celem Klubu jest integracja i aktywizacja seniorów, poprawiając ich samopoczucie i jakość życia.

Rozwój wolontariatu w Caritas Archidiecezji Białostockiej
Projekt „Dobra jest więcej – rozwój wolontariatu w Caritas Archidiecezji Białostockiej” skierowany jest do różnych grup wiekowych, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży. Jego cele to rozwój systematycznego, długoterminowego wolontariatu poprzez wypracowanie skutecznych rozwiązań wspierających zaangażowanie oraz zwiększenie udziału wolontariuszy w działaniach Caritas na rzecz osób potrzebujących.

Ekologiczne usługi społeczne Wspólnoty

Celem tych działań jest integracja społeczna poprzez współpracę międzypokoleniową, obejmującą seniorów, młodzież, osoby bezdomne i niepełnosprawne. Inicjatywy te wykorzystują synergię między środowiskiem naturalnym i społecznością lokalną, by przeciwdziałać zmianom klimatu i ograniczać wykluczenie społeczne. Wszystkie działania są wzajemnie powiązane i uzupełniają się.

Rozdzielnia odzieży (wymiana odzieży)
W Centrum Pomocy Samarytanin w Białymstoku przy ul. Kolejowej 26a działa rozdzielnia odzieży, umożliwiająca wymianę ubrań. Planowane jest jej rozszerzenie i unowocześnienie poprzez zakup nowych szaf, półek i wieszaków na odzież oraz materiałów promocyjnych. Rozdzielnia pomaga nadać „drugie życie” ubraniom. Ludzie oddają niepotrzebne im rzeczy, które trafiają do potrzebujących. Część odzieży, zalegającej dłużej na półkach, zostanie wykorzystana do szycia toreb na zakupy. Rozdzielnię wspierają warsztaty szewskie z udziałem seniorów z Klubu Seniora, młodzieży z Klubu Młodzieżowego oraz dzieci ze Świetlicy „Stokrotka”.

Jadłodzielnia przy Noclegowni dla Mężczyzn
22 października 2024 roku otwarto jadłodzielnię – lodówkę społeczną – przy Noclegowni dla Mężczyzn św. Brata Alberta, zlokalizowaną w sieni budynku przy ul. Sienkiewicza w centrum Białegostoku. Dotychczas w mieście działała tylko jedna jadłodzielnia, prowadzona przez samorząd. Nowa lokalizacja przy jednej z głównych ulic zapewnia szeroki dostęp zarówno osobom potrzebującym, jak i przechodniom. Jej celem jest przeciwdziałanie marnowaniu żywności w domach, sklepach i hurtowniach oraz nadanie produktom bliskim końca terminu ważności „drugiego życia” poprzez ich wykorzystanie w międzypokoleniowych warsztatach kulinarnych. Opiekę nad lodówką sprawują mieszkańcy noclegowni, a nadwyżki żywności trafiają do Klubu Seniora, gdzie są wykorzystywane podczas warsztatów z dziećmi i młodzieżą. Gotowe dania wracają do noclegowni, wzmacniając poczucie wspólnoty i promując zrównoważone korzystanie z żywności.

Międzypokoleniowe warsztaty kulinarne i krawieckie
W budynku parafii św. Kazimierza Królewicza w Białymstoku działają Klub Seniora, Świetlica dla dzieci „Stokrotka” oraz Klub Młodzieżowy, prowadzone przez Caritas Archidiecezji Białostockiej. Placówki te skupiają dzieci z rodzin dysfunkcyjnych oraz młodzież z różnych szkół podstawowych i ponadpodstawowych w mieście.
Od czerwca do października 2024 roku odbyło się sześć spotkań międzypokoleniowych, podczas których seniorzy, pod okiem instruktora, uczyli dzieci i młodzież przygotowywania wartościowych posiłków. Warsztaty bazowały na wiedzy starszego pokolenia, które pamięta czasy, gdy gotowanie opierało się na prostych, nieprzetworzonych składnikach. W kuchni często używano produkty z jadłodzielni oraz ogrodu społecznego przy Warsztatach Terapii Zajęciowej w Białymstoku. Natomiast podczas warsztatów krawieckich uczestnicy, wspólnie z seniorami, naprawiali i przerabiali stare ubrania. Zniszczone tekstylia zyskiwały nowe życie, np. w formie toreb na zakupy wykonanych techniką patchworkingu. Prace obejmowały wykrawanie dobrych fragmentów materiałów, takich jak stare dżinsy, oraz zszywanie ich na maszynach przez bardziej doświadczone uczestniczki.

Ogrody społeczne
Ogrody społeczne to kolejna ekologiczna inicjatywa Wspólnoty, łącząca pielęgnację roślin ozdobnych, ziół, warzyw czy krzewów owocowych z retencją wody deszczowej, która jest gromadzona w zbiornikach. Zmniejsza to zużycie wody wodociągowej i spowalnia odpływ wód opadowych. Dwa takie ogrody powstały przy: Warsztatach Terapii Zajęciowej dla osób z niepełnosprawnościami w Białymstoku (ul. Knyszyńska) – zagospodarowany teren o powierzchni 200 m² oraz przy Ośrodku Wychowania i Terapii Uzależnień METANOIA w Czarnej Białostockiej – teren 120 m². Opiekę nad ogrodami sprawują młodzież i osoby niepełnosprawne, które dzielą zebrane plony z Klubem Seniora. Seniorzy wykorzystują te produkty podczas warsztatów kulinarnych z dziećmi i młodzieżą w Świetlicy „Stokrotka” oraz Klubie Młodzieżowym. Ogrody łączą ekologię z integracją społeczną różnych grup społecznych.

Organizacja Wspólnoty

Koordynatorem Wspólnoty jest ks. Andrzej Ratkiewicz, Dyrektor Caritas Archidiecezji Białostockiej i inicjator całego przedsięwzięcia. Jego zaangażowanie umożliwia utrzymanie współpracy między różnorodnymi jednostkami, mimo ich rozproszenia. Działania Wspólnoty są komplementarne i wzajemnie się przenikają, angażując różne grupy społeczne i wiekowe. Ta współpraca pozwala uczestnikom korzystać z efektów projektu, zwiększając jego oddziaływanie i budując trwałe relacje.
Wspólnota działa na terenie Białegostoku oraz w Czarnej Białostockiej, co sprawia, że jej działalność jest częściowo rozproszona. W Białymstoku kluczowe jednostki Caritas – Klub Seniora, Świetlica dla dzieci i Klub Młodzieżowy – mieszczą się w jednym budynku przy parafii św. Kazimierza Królewicza, co wzmacnia synergię i wspólnototwórczość. W przypadku innych placówek Caritas, takich jak Noclegownia dla Mężczyzn, Warsztaty Terapii Zajęciowej i Metanoia, współpraca wymaga większego zaangażowania ze względu na ich lokalizację.
Współpraca ta integruje różne placówki Caritas, wzmacniając ich potencjał i umożliwiając lepsze zaspokajanie potrzeb społeczności. Dzięki temu seniorzy angażują się w pracę z dziećmi, a przy noclegowni dla kobiet działa ogródek, którego warzywa trafiają do jadłodzielni, obok produktów ze Spiżarni Caritas.

Relacje międzyludzkie we Wspólnocie

Charakterystyczna dla Wspólnoty jest wzajemna otwartość uczestników, niezależnie od wieku. Uderza życzliwość i opiekuńczość, jaką okazują sobie nawzajem – osoby bardziej doświadczone chętnie pomagają tym, którzy dopiero uczą się nowych rzeczy. Działania odbywają się w atmosferze współpracy, bez przymusu, zarówno fizycznego, jak i sytuacyjnego. Spontaniczne inicjatywy są naturalnie uzupełniane i delikatnie korygowane przez innych. Jeden z seniorów, zapytany o znaczenie udziału w spotkaniach, powiedział: „Przychodzę tu regularnie, bo po śmierci żony i syna zostałem sam. Praca i spotkania z innymi uczestnikami Klubu oraz z młodzieżą pomagają mi pokonać samotność”. Podkreślił również, że poza jednym starszym małżeństwem większość seniorów to samotne wdowy i wdowcy, dotknięci epidemią samotności. Klub oraz parafia stały się dla nich drugim domem, dając poczucie, że są komuś potrzebni.
Wspólna celebracja, odbywająca się bez presji czasu i sztywnego harmonogramu, wzmacnia relacje między uczestnikami. Przynosi radość zarówno z pracy, jak i ze wspólnego spędzania czasu.

Relacje zewnętrzne

Z przeprowadzonej obserwacji wynika, że relacje zewnętrzne Wspólnoty są ograniczone. Współpraca jest starannie budowana pomiędzy placówkami Caritas Archidiecezji Białostockiej, co umożliwia łączenie pokoleń oraz osób w różnych sytuacjach życiowych. Działania poszczególnych placówek wzajemnie się uzupełniają, co zwiększa ich efektywność. Jednakże brakuje wyraźnych oznak współpracy z instytucjami zewnętrznymi poza strukturami Caritas, z wyjątkiem parafii św. Kazimierza Królewicza w Białymstoku, która gości niektóre placówki Caritas. Podczas otwarcia Jadłodzielni przy Noclegowni dla Mężczyzn na ul. Sienkiewicza miało miejsce znamienne wydarzenie. Jedna z mieszkanek pobliskiego bloku wyraziła niezadowolenie z obecności noclegowni w centrum miasta. Kobieta obawiała się, że jadłodzielnia „przyciągnie meneli i pijaków” i domagała się przeniesienia placówki „poza miasto, do lasu”. Była głucha na argumenty, że mieszkańcy noclegowni muszą przestrzegać zasad trzeźwości i porządku, a lokalizacja w centrum wynika z potrzeby, by osoby w kryzysie bezdomności mogły łatwiej znaleźć pomoc. To wydarzenie wskazuje na brak skutecznej komunikacji i relacji placówki Caritas z lokalnym środowiskiem. Istnieje potrzeba lepszego informowania społeczności o podejmowanych działaniach oraz edukacji na temat misji i funkcjonowania placówek pomocowych, by zredukować stereotypy i niechęć wobec osób w kryzysie.

Wszystkie fotografie: Andrzej Biderman