Wspólnota Działania w Żukowicach

Wstęp

Żukowice to wieś w powiecie głogowskim, licząca zaledwie kilka domów. Schronisko Caritas – Ośrodek Aktywizujący dla Bezdomnych Mężczyzn im. Siostry Faustyny mieści się w dawnych zabudowaniach dworskich. Wspólnota Działania obejmuje Ośrodek, jego mieszkańców, pracowników oraz lokalne instytucje i organizacje społeczne z regionu głogowskiego.

Główni aktorzy Wspólnoty

Mieszkańcy Ośrodka
W Ośrodku mieszka 25–35 mężczyzn, z czego 2/3 stanowią seniorzy. Przyczyny ich bezdomności są zróżnicowane. Najczęściej wynikają z konfliktów rodzinnych, uzależnień, rozpadu związków czy złego stanu zdrowia. Większość mieszkańców ma deficyty, które ograniczają ich aktywność i obniżają poczucie własnej wartości. Dlatego tylko niektórzy mogą lub chcą angażować się w wolontariat długoterminowy. Mieszkańcy pomagają w kuchni, Spiżarni Żukowice, ogrodzie społecznym oraz w pracach porządkowych. Niektórzy unikają aktywności z poczucia głębokiego wykluczenia społecznego.

Liderzy i pracownicy Ośrodka
Inicjatorem aktywizacji mieszkańców poprzez społeczne usługi ekologiczne jest ks. Stanisław Podfigórny, Dyrektor Caritas Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej. Na podstawie rozmów z ekspertami i własnych obserwacji stworzył długofalową wizję działań w duchu encykliki Laudato Si’. Na co dzień działalność Ośrodka koordynują kierownik Tomasz Matuszak oraz animatorka społeczna Anna Milicz, którzy odgrywają kluczową rolę we wspólnocie. Wsparcia udziela również kucharka pełniąca funkcję coacha kuchennego oraz inni opiekunowie zatrudnieni w schronisku.

Otoczenie społeczne Ośrodka
Wieś Żukowice, niemal opuszczona po szkodach spowodowanych przez pobliski KGHM, ma dziś zamieszkane tylko 2–3 osady. Działa tu urząd gminy, jedno gospodarstwo rolne, warsztat mechaniczny oraz kościół należący do parafii w Kłodzie. Ośrodek stale współpracuje instytucjami gminy Żukowice oraz z wieloma instytucjami i organizacjami okolicznych gmin. Współpraca obejmuje m.in. Klub Seniora z parafii św. Mikołaja w Głogowie, Koła Gospodyń Wiejskich, szkoły i organizacje pozarządowe. Ważnymi partnerami są również Parafialne Zespoły Caritas oraz Szkolne Koła Wolontariatu Caritas okolicznych parafii. We współpracę zaangażowanych jest około 100 osób z różnych środowisk, w tym dzieci, młodzież, nauczyciele, liderzy NGO oraz aktywiści społeczni.

Usługi społeczne Wspólnoty

Ośrodek nie jest jedynie przytuliskiem zapewniającym nocleg i posiłek, ale przestrzenią aktywizacji, w której mieszkańcy mogą odzyskać poczucie sprawczości i podmiotowości. Składa się z dwóch modułów: aktywizacyjnego i opiekuńczego. Personel Ośrodka, zgodnie z możliwościami każdego mieszkańca, angażuje ich w działania aktywizujące przez: pracę z animatorem społecznym, pracownikiem socjalnym, terapeutą i psychologiem, udział w wolontariacie, warsztaty i szkolenia.

Ekologiczne usługi społeczne Wspólnoty

Ośrodek realizuje ekologiczne usługi społeczne, łącząc terapię zajęciową mieszkańców, osiąganie celów ekologicznych oraz integrację schroniska z lokalną społecznością. Aktualne i planowane działania obejmują:

Kuchnia Schroniska
Kuchnia Ośrodka działa dzięki pracy mieszkańców, którzy pod okiem coacha kuchennego i animatora społecznego wykonują zadania w dobrze wyposażonym zapleczu kuchennym. Do przygotowywania posiłków wykorzystywana jest żywność z krótkim terminem ważności, pozyskiwana przez Caritas Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej w ramach akcji „Spiżarnia Caritas”. Mieszkańcy Ośrodka przygotowują posiłki nie tylko dla siebie, ale także dla 30 osób z okolicy, głównie samotnych i ubogich seniorów, którzy cyklicznie otrzymują dwudaniowe posiłki przez około 6 miesięcy w roku. Listę beneficjentów tworzy Ośrodek we współpracy z GOPS.

„Spiżarnia Żukowice”
Mieszkańcy Ośrodka zagospodarowują nadwyżki warzyw i owoców z lokalnych gospodarstw oraz produkty o krótkim terminie ważności, przekazywane przez sklepy spożywcze, tworząc konserwy warzywne opatrzone znakiem firmowym „Spiżarnia Żukowice”. Robią to sami mieszkańcy, pod kierunkiem coacha kuchennego i animatorki społecznej. W ten sam sposób zagospodarowywane są pomidory, cukinia, papryka, buraki czy dynia, a także owoce. Powstają marynaty i dżemy, które są wykorzystywane w Ośrodku oraz trafiają do samotnych i ubogich seniorów, wytypowanych przy współpracy z OPS i parafialnymi zespołami Caritas. W ten sposób mieszkańcy nie tylko zapobiegają marnowaniu żywności, ale także wspierają potrzebujących, integrują społeczność lokalną i promują ekologiczne podejście do żywności.

Ogród społeczny
Kilka lat temu teren za budynkami schroniska był zaniedbany, pełen gruzu i chwastów. Dzięki zaangażowaniu mieszkańców miejsce to przekształciło się w kwitnący ogród z rabatami i podniesionymi grządkami, na których rosną warzywa, owoce, zioła i kwiaty. W ogrodzie uprawiane są m.in. pomidory, cukinie, dynie, jabłka, gruszki, śliwki, tymianek, rozmaryn i bazylia. Jednym z najbardziej zaangażowanych opiekunów ogrodu jest pan Zbyszek, który cztery lata temu pokonał nałóg i od tego czasu odbudowuje swoje życie. Ogród przywrócił mu spokój i poczucie sprawczości. Ogród wspiera integrację mieszkańców, którzy wspólnie dbają o uprawy i zbierają plony, wykorzystywane później w schroniskowej kuchni. Tego typu działania budują poczucie wspólnoty i przyczyniają się do aktywizacji mieszkańców.

Ekologia w służbie integracji Wspólnoty

Wspólnota realizuje także incydentalne działania ekologiczne, które także wspierają reintegrację mieszkańców.

Warsztaty manualne
Warsztaty organizowane są zwykle dla grup 10–15 osobowych. Mają na celu integrację poprzez wspólną naukę praktycznych umiejętności. Obejmują decoupage, recykling krawiecki, warsztaty stolarskie, oraz przeciwdziałanie marnowaniu żywności. Warsztaty odbywają się regularnie, angażując mieszkańców Ośrodka oraz osoby z sąsiednich gmin (Żukowice, Głogów, Jerzmanowa). Największy potencjał aktywizacyjny mają prace manualne, zwłaszcza stolarskie, które przynoszą korzyści mieszkańcom i Ośrodkowi. Warsztat może również stać się przestrzenią spotkań lokalnej społeczności, sprzyjając integracji i wzmacnianiu więzi.

Udział w imprezach zewnętrznych
Organizacja stoisk „Spiżarni Żukowice” na wydarzeniach zewnętrznych sprzyja integracji mieszkańców Ośrodka z lokalną społecznością oraz wzmacnia ich poczucie sprawczości. Przykładem takich wydarzeń były:

• 22 października 2023 podczas odpustu w parafii św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Jaczowie, Wspólnota z Żukowic aktywnie uczestniczyła w wydarzeniu. Stoisko oferowało przetwory wykonane przez mieszkańców Ośrodka, takie jak dżemy z dyni, przeciery pomidorowe czy buraczki, przygotowane z produktów z ogrodu społecznego i zgodnie z zasadą niemarnowania żywności.
• 28 września 2024 w Sanktuarium Matki Bożej Jutrzenki Nadziei w Grodowcu odbył się dzień skupienia Parafialnych Zespołów Caritas, połączony z obchodami Niedzieli św. Franciszka. W wydarzeniu uczestniczyło blisko 130 wolontariuszy z 30 Parafialnych Zespołów Caritas. Stoisko Schroniska obsługiwał pan Zbyszek, skutecznie promując wytworzone w kuchni Ośrodka przetwory.

Udział w takich wydarzeniach to ważny element reintegracji społecznej mieszkańców Ośrodka. Pozwala im zaprezentować efekty pracy i zmieniać postrzeganie osób w kryzysie bezdomności – nie jako słabych i wykluczonych, lecz aktywnych członków społeczeństwa. Obecność na stoiskach pomaga przełamywać stereotypy łączące bezdomność z izolacją i marginalizacją. Schronisko staje się w ten sposób miejscem ważnym nie tylko dla jego mieszkańców, ale i dla całej społeczności. To także okazja do świętowania sukcesów Wspólnoty i dzielenia się nimi z otoczeniem.

Organizacja

Spiritus movens aktywizacji mieszkańców przez praktyczne działania, w tym społeczne usługi ekologiczne, jest ks. Stanisław Podfigórny, Dyrektor Caritas Diecezji Zielonogórsko-Gorzowskiej. Wierzy, że dobrowolne zaangażowanie w działania oparte na ekologii integralnej działa jak „trampolina”, pomagając osobom w kryzysie bezdomności zwiększyć poczucie własnej wartości i sprawczości. Wolontariat pozwala zdobywać nowe kompetencje, zwłaszcza społeczne, i ma również wymiar ekonomiczny – wartość pracy wolontariuszy można mierzyć przez potencjalny koszt zastąpienia ich działań odpłatną pracą. Najważniejsze jednak jest to, że osoby w kryzysie bezdomności, angażując się jako wolontariusze, przestają być wyłącznie odbiorcami pomocy. Dzielą się dobrem z innymi, stając się częścią wspólnoty, w której troska o drugiego człowieka jest praktykowana na co dzień. Działania społeczne animowane są przez personel schroniska: kierownika Ośrodka, pana Tomasza, oraz Annę Milicz, animatorkę społeczną. Ania opisuje siebie jako organizatora i wdrożeniowca, który przekłada wizje na działania praktyczne, ale nie jako twórczynię samej koncepcji systemu. Jej rola polega na skutecznej realizacji zadań i budowaniu dobrych relacji z mieszkańcami oraz instytucjami i organizacjami wspierającymi Ośrodek. Ania, dzięki swojej efektywności i umiejętnościom interpersonalnym, odgrywa kluczową rolę w inicjowaniu działań aktywizacyjnych i angażowaniu w nie mieszkańców.

Relacje międzyludzkie

Mieszkańcy Ośrodka są zapraszani do różnorodnych form aktywności, od pełnienia roli współgospodarzy Domu po udział w projektach, takich jak Caritas Laudato Si’. Codziennie część z nich angażuje się w prace w kuchni, Spiżarni Żukowice czy ogrodzie społecznym. Ich zaangażowanie widać w codziennych działaniach – przykładem jest dbałość o moją osobę, jak regularne posiłki przygotowywane przez pana Krzysztofa. Niestety, entuzjazm aktywnych mieszkańców często kontrastuje z bierną lub roszczeniową postawą innych. W Ośrodku występuje również duża rotacja mieszkańców, wynikająca z ich złego stanu zdrowia lub trudności w spełnieniu warunków pobytu, takich jak wymóg całkowitej abstynencji.

Relacje zewnętrzne

Relacje Ośrodka z mieszkańcami wsi Żukowice są neutralne lub ograniczone do współpracy z instytucjami, takimi jak gmina czy sołectwo. Lokalna społeczność nie wykazuje potencjału do wspólnych działań wspierających aktywizację mieszkańców Ośrodka ani angażujących się w ekologiczne usługi społeczne. W Żukowicach znajduje się kościół pw. św. Jadwigi Śląskiej, obsługiwany przez księży z parafii w Kłodzie. W początkowym okresie działalności Ośrodka ówczesny proboszcz aktywnie wspierał jego funkcjonowanie, co miało pozytywny wpływ na relacje. Ośrodek ma neutralne relacje z mieszkańcami wsi, ograniczone do współpracy z instytucjami, jak gmina czy sołectwo. Lokalne działania nie wspierają aktywizacji mieszkańców Ośrodka ani angażują się w ekologiczne usługi społeczne. W Żukowicach znajduje się kościół pw. św. Jadwigi Śląskiej, obsługiwany przez księży z parafii w Kłodzie, który w początkowej fazie działalności Ośrodka aktywnie wspierał jego funkcjonowanie. Ośrodek współpracuje z lokalnymi instytucjami, organizacjami pozarządowymi i przedsiębiorcami społecznymi, organizując warsztaty praktyczne i manualne. Inicjatywy te poprawiają wizerunek Ośrodka, zmieniając postrzeganie mieszkańców z biernych na aktywnych. Aktywności, jak prace w kuchni, ogrodzie społecznym i warsztaty, pomagają pozycjonować Ośrodek jako dom dla mieszkańców, a nie typowy przytułek dla bezdomnych. Staje się on ważną częścią społeczności Żukowic i okolic, budując mosty między Ośrodkiem a lokalnym środowiskiem.

Zdjęcia: Andrzej Biderman